Tuż przed pandemicznym zamknięciem Muzeum Miedzi przygotowało wystawę “Edward Dwurnik. Wątki Lokalne”. Placówka będzie nieczynna do 27 grudnia, ale od wczoraj w internecie można obejrzeć film o tej szczególnej ekspozycji. 

Edward Dwurnik. Wątki Lokalne
Gmach główny Muzeum Miedzi
Kurator wystawy: Grażyna Humeńczuk

EDWARD DWURNIK to jeden z najbardziej znanych, rozpoznawalnych i budzących kontrowersje polskich twórców, artysta wybitny i wyjątkowy. Urodził się 19 kwietnia 1943 roku w Radzyminie pod Warszawą. Zmarł 28 października 2018 roku w Warszawie.

W latach 1963 – 1970 studiował malarstwo, grafikę i rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Dyplom z malarstwa uzyskał w czerwcu 1970 roku. Pomimo akademickiego wykształcenia Edward Dwurnik za swojego „najważniejszego i jedynego” mistrza uznawał Nikifora, z którego twórczością spotkał się jeszcze jako student w 1965 roku. Pod wpływem prac krynickiego prymitywisty zmienił sposób rysowania i obrazowania rzeczywistości. Postanowił także doświadczyć życia „wędrownego, biednego artysty” i wyruszył w Polskę aby na ulicach małych miasteczek rysować i malować „do upadłego”, narażając się na drwiny, zaczepki i często głodując. Od pierwszego stworzonego wówczas rysunku oznaczonego numerem 1 rozpoczął liczenie swojego nie akademickiego dorobku. Powstały prace stanowiące wstęp do kontynuowanego przez wiele kolejnych lat cyklu „Podróże autostopem”. W październiku 1971 roku w Galerii Współczesnej w Warszawie miała miejsce debiutancka indywidualna wystawa Edwarda Dwurnika.
W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych artysta tworzył cykl malarski „Sportowcy”, w którym portretował przedstawicieli współczesnego społeczeństwa, palaczy tanich i popularnych papierosów „Sport”. Równolegle, od 1975 roku powstawał cykl „Robotnicy”, kontynuowany do 1991 roku, który apogeum osiągnął w okresie „Solidarności” w latach 1980-1981. Za prace z tego cyklu Dwurnik otrzymał w 1981 Nagrodę Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida. W początkach 1981 roku powstały pierwsze obrazy z cyklu „Warszawa” – prorocza i metaforyczna wizja stanu wojennego, za nie Dwurnik dostał w 1983 roku Nagrodę Kulturalną podziemnej „Solidarności”.
 Jesienią 1981 roku Rudi Fuchs kurator Documenta 7 w Kassel zaprosił Dwurnika do udziału w jednej z najważniejszych na świecie wystaw sztuki współczesnej. Latem 1982 roku jako jedyny Polak Edward Dwurnik uczestniczył w tym przedsięwzięciu eksponując 5 obrazów z cyklu „Sportowcy” i duże płótno zatytułowane „Społem” (z cyklu „Obrazy duże”). Zgodę na wyjazd do Niemiec władze uzależniały od udziału artysty w wystawach bojkotowanych podczas stanu wojennego przez środowisko. W 1982 roku i latach następnych Dwurnik złamał bojkot oficjalnych wystaw, zmuszony został ponadto do wstąpienia do nowego reżimowego związku plastyków. Artysta niedawno ceniony przez opozycyjną krytykę teraz spotkał się z ostracyzmem środowiska. Większą część 1984 roku Dwurnik wraz z żoną i córką spędził w Worpswede (Dolna Saksonia) w RFN. Powstało tam około 90 obrazów i 5 dużych „Głów” w technice papier-mâché. W kolejnych latach artysta brał udział w wielu wystawach w kraju i za jego granicami. Wystawiał m.in. w Finlandii, Australii, Paryżu, Londynie, Wiedniu, w Waszyngtonie i w kilku miastach Niemiec. W 1985 roku odbyła się pierwsza duża wystawa indywidualna Dwurnika na Zachodzie w Stedelijk Van Abbemuseum w Eindhoven w Holandii.
W 1987 roku artysta reprezentował Polskę na XIX Międzynarodowym Biennale w Sao Paulo, oraz na Olimpiadzie Sztuki w Seulu. W latach 80. malarstwo Dwurnika uległo przemianie tak pod względem formy jak i treści. Dramatyczne wydarzenia dekady potrzebowały nowej, ekspresyjnej wypowiedzi. W latach 1989-1991 powstał cykl „Droga na Wschód” upamiętniający ofiary stalinizmu, który spotkał się z żywą reakcją odbiorców w Europie Zachodniej w przeciwieństwie do odbioru w Polsce. W kraju artysta został posądzony o koniunkturalizm.
W początkach 1990 roku Dwurnik zaczął malować cykl „Od Grudnia do Czerwca” poświęcony pamięci 93 ofiar stanu wojennego. Bezpośrednią inspiracją był opublikowany w styczniu Raport Nadzwyczajnej Komisji Sejmowej ds. zbadania działalności MSW w latach 1981 -1989 oraz lista ofiar stanu wojennego zamieszczona na łamach czasopisma „Po prostu”. Przy każdym nazwisku podano wiek ofiary, datę śmierci, opis obrażeń. Ten lapidarny zapis znalazł odbicie w malarskiej wizji Dwurnika. Po raz pierwszy obrazy z tego cyklu pokazane zostały obok prac z cyklu „Droga na Wschód” pod koniec 1991 roku w Londynie i w Bristolu. Walory ideowe i malarskie tych obrazów przyniosły artyście uznanie, którego wyrazem była prestiżowa nagroda Fundacji Sztuki Współczesnej Coutts & Co International Private Banking w Zurychu przyznana w 1992 roku. Nagroda pozwoliła Dwurnikowi na stworzenie brakujących 67 obrazów cyklu „Od Grudnia do Czerwca”. Pracę nad nimi zakończył w 1994 roku. W latach 90. powstały cykle będące kontynuacją „Podróży autostopem“: „Niebieskie miasta“ (od 1993) i „Diagonale“ (od 1996), jak również kompozycje nowego typu, jak widoki morskie (cykl „Błękitne“, 1992-93) czy cykl „Wyliczanka“ (1996-99). Dorobek artystyczny Edwarda Dwurnika jest imponujący, stworzył on ponad 5 tysięcy obrazów oraz około 14 tysięcy rysunków i grafik.

Legnicka wystawa Wątki lokalne prezentuje prace Edwarda Dwurnika znajdujące się w zbiorach Muzeum Miedzi w Legnicy. Zespół ten zawiera 22 rysunki z cyklu „Gipsowy plener”, 3 obrazy z cyklu „Podróże autostopem”, 1 obraz z cyklu „Robotnicy” oraz 3 obrazy z cyklu „Od Grudnia do Czerwca”. Cykl „Podróże autostopem” uzupełniają obrazy będące własnością Fabryki Urządzeń Mechanicznych CHOFUM w Chocianowie oraz Galerii Sztuki w Legnicy. Wszystkie prace (z wyjątkiem jednej) dotyczą miejsc lub wydarzeń związanych z Dolnym Śląskiem, stąd wątki lokalne w tytule wystawy.

Spośród prezentowanych prac chronologiczne najstarszy jest zespół rysunków z cyklu „Gipsowy plener”. Edward Dwurnik stworzył je podczas pobytu w Legnicy w sierpniu 1970 roku. Towarzyszył wówczas przez 2 tygodnie żonie, Teresie Gierzyńskiej studentce IV roku rzeźby warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, która uczestniczyła w I Ogólnopolskim Plenerze Młodej Rzeźby w Legnicy. Dwurnik, świeżo upieczony absolwent ASP rysował. Używał flamastrów, ołówka, długopisu, kredek. Tematów dostarczała mu Legnica, a właściwie jej architektura. Uważny obserwator rozpozna przynajmniej część budowli: Nowy Ratusz, kościoły św. Piotra i Pawła, Mariacki i św. Jacka, budynki fabryk, często z dymiącymi intensywnie kominami oraz ulubiony przez artystę motyw – Kaczawę, nazywaną przez niego Kanałem. Tylko na nielicznych obrazach widać postaci ludzi. Na jednym z rysunków, opatrzonym numerem 3400 zatytułowanym „Ogródek”, artysta sportretował siebie i żonę. Poza tym jego miasto jest puste. Puste miasto budzi grozę. Zapełniają je jedynie „głowy”, często w nakryciach przypominających czapki wojskowe zakończone szpicem –strzałką. Czasem „głowy” w miejscu nosa mają lufy armat lub karabinu. Maryla Sitkowska uważa, iż właśnie w 1970 roku podczas pobytu Edwarda Dwurnika w Legnicy narodziła się idea „idola” – monumentalnej głowy – symbolu totalitarnej władzy. Dwurnik umieszczał później ten motyw w pejzażach „Podróży autostopem”. Temat „idola” artysta podsumował na wystawie „ Grafika. Metody-Postawy-Tendencje” w Krakowie w 1978 roku, podjął go także podczas pobytu w Worpswede w 1984 roku. Rysunki Edwarda Dwurnika zawierające ten bardzo szczególny, oryginalny i osobisty portret Legnicy pozyskane zostały do zbiorów Muzeum w 1985 roku. Drugą grupę w ramach wystawy tworzą płótna z cyklu „Podróże autostopem”. Obrazy z tej serii po raz pierwszy zagościły w Legnicy w 1979 roku, kiedy to w salach Biura Wystaw Artystycznych zaprezentowana została wystawa „Edward Dwurnik. Malarstwo”. Pokaz składał się z 21 prac namalowanych w latach 1976-1978, ukazujących miasta i miasteczka z różnych stron Polski w tym także Kętrzyn. Dolnego Śląska dotyczyły widoki Legnicy, Głogowa, Chocianowa, Lubina i Polkowic. Wystawie towarzyszył skromny katalog zawierający notę biograficzną, 5 ilustracji i tekst zatytułowany „Haftowane płótno” autorstwa Doroty Gierzyńskiej, siostry żony artysty. Napisała ona wówczas: „Dwurnika nie interesuje okładkowy pejzaż, lśniąca architektura, czy ładna buzia. Nie poluje też za interesującym tematem. Opisuje tylko konkretne życie konkretnych ludzi”.

Wystawa zorganizowana przez legnickie Biuro Wystaw Artystycznych sprawiła, iż kilka lat później, bo w 1985 roku 3 obrazy z lokalnymi motywami (tylko tyle było wówczas dostępnych) Legnicę, Głogów i Ścinawę zakupiono od autora do zbiorów Muzeum Miedzi. Wcześniej, bo w 1979 roku, zapewne tuż po zakończeniu ekspozycji, która prezentowana była także w Lubinie, do zbiorów BWA trafił widok Kętrzyna. Obraz z widokiem Chocianowa kupiła Fabryka Automatów Tokarskich obecnie Fabryka Urządzeń Mechanicznych CHOFUM, która użyczyła dzieło na wystawę. Tak oto w 2020 roku w Muzeum Miedzi możemy zaprezentować Państwu zestaw 5 obrazów Edwarda Dwurnika z cyklu „Podróże autostopem” opisujących w realistyczny jednocześnie groteskowy sposób polską rzeczywistość lat 70. ubiegłego wieku. Płaszczyzny tych płócien studiować można godzinami. Legniczanie zatrzymają się zapewne przy widoku Legnicy. Bezimienni bohaterowie obrazu umieszczeni zostali w scenografii utworzonej przez architekturę części legnickiego Rynku. Akcja rozgrywa się między dawnym ratuszem a kościołem. Wśród tłumu artysta podpisem wyróżnił niektóre osoby, rzeźbiarza Zbigniewa Frączkiewicza z rodziną oraz malarza Henryka Bacę. W prawym dolnym rogu na pierwszym planie Dwurnik sportretował siebie i żonę, Teresę Gierzyńską. Zwraca uwagę ulokowany w Rynku pomnik Rokossowskiego. Dwurnik zaproponował mobilną wersję monumentu. Figurę marszałka zaopatrzył w koła, a całość posadowił na cokole, obok pomnika ustawił „głowy”-„idole” , zaś przed barierką skłębiony, klęczący tłum uczestników pleneru rzeźby (czyżby echa pleneru z 1970 roku?). Artysta przewrotnie umieścił w dłoniach Rokossowskiego miecz i wagę – symbole Temidy, bogini sprawiedliwości. Był to być może jego głos w toczącej się w owym czasie dyskusji na temat pomnika Rokossowskiego, który zrealizowany według projektu Frąckiewicza stanął w 1978 roku przed Domem Oficera. „Legnica” Dwurnika od 1989 roku eksponowana była w ramach stałej wystawy historycznej „Legnica. In ictu oculi”.

W początkach lat 90. XX w. zbiory Muzeum Miedzi powiększone zostały o kolejne 4 obrazy Edwarda Dwurnika. Tworzą one zespół prac dotyczących wydarzeń jakie miały miejsce w Lubinie 31 sierpnia 1982 roku w czasie stanu wojennego. Podczas manifestacji zorganizowanej przez „Solidarność” w drugą rocznicę porozumień sierpniowych uczestnicy demonstracji zostali zaatakowani przez uzbrojone oddziały milicji i ZOMO. Rannych zostało 11 osób, śmierć ponieśli: Michał Adamowicz, Mieczysław Poźniak, Andrzej Rajkowski. Dwurnik zawsze reagował swoją twórczością na aktualne wydarzenia polityczne, i tym razem nie mógł pozostać obojętny. Obraz „Safari” powstał bezpośrednio po wypadkach z sierpnia 1982 roku, jako 39. praca w cyklu „Robotnicy”. Lubiński dramat artysta ukazał jako polowanie, rodzaj Safari, podczas którego myśliwi (milicja i ZOMO) polują na zwierzynę, którą w tym przypadku są manifestujący ludzie. Ofiary tego polowania przedstawił na trzech obrazach z cyklu „Od Grudnia do Czerwca”. Nie są to portrety zmarłych. Brak tutaj szczegółów, postaci pozbawione są indywidualnych cech. Artysta opatrzył jednak sylwetki zmarłych imieniem i nazwiskiem, podał ich wiek, datę i miejsce, czasem też przyczynę śmierci. Stałym, obecnym na każdym obrazie tego cyklu elementem są kwiaty, umieszczone na pierwszym planie, namalowane ostrymi kolorami. Artysta we wstępie do katalogu wystawy „Od Grudnia do Czerwca” napisał: „Moje obrazy są hołdem dla ofiar, kwiatami złożonymi na ich groby, których często w stanie wojennym nie można było składać”.

Cztery „lubińskie” obrazy po raz pierwszy pokazane zostały w 10. rocznicę wydarzeń podczas wystawy „Zagrożenia. Lubin`82”. Artystyczną wizję Dwurnika zestawiono wówczas z fotografiami dokumentującymi tamte wydarzenia. Ekspozycja od sierpnia 1992 roku czynna była w Muzeum Miedzi w Legnicy, później w początkach 1993 roku przeniesiona została do Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze. W 1997 roku obrazy z serii „Od Grudnia do Czerwca” wzięły udział w prezentacji całego cyklu w muzeach Bydgoszczy i Bytomia

Dane biograficzne artysty pochodzą z katalogu wystawy „Edward Dwurnik. Od Grudnia do Czerwca” , red. Maryla Sitkowska, Bydgoszcz – Bytom 1997; wykorzystano ponadto informacje uzyskane od Teresy Gierzyńskiej-Dwurnik.

Źródło: Muzeum Miedzi w Legnicy

FOT. MUZEUM MIEDZI W LEGNICY

FILM. YOUTUBE.PL/ MUZEUM MIEDZI W LEGNICY