W czwartek 4 września o godz. 14  Galeria Sztuki w Legnicy zaprasza do Galerii Ring (Rynek 42) na wykład Jerzego Brukwickiego pt. “Wymiary wolności. Niezależna sztuka polska lat 80. XX wieku”. Wstęp wolny.

Na tych, którzy przyjdą do Galerii Ring, czeka ilustrowany wykład współtwórcy polskiej kultury niezależnej l. 80 zeszłego stulecia, autora słynnych wykładów „Przeciw złu, przeciw przemocy”, „Czas smutku, czas nadziei”, „Polska Pieta”, które towarzysząc tzw. wystawom kościelnym w czasach „Solidarności” i stanu wojennego stanowiły fenomen kulturowy, integrujący niezależne środowiska artystyczne. Podczas spotkania w Legnicy autor przypomni o najważniejszych wydarzeniach i dziełach artystycznych, o niezwykłej atmosferze sztuki niezależnej lat 80. XX w.

WYMIARY WOLNOŚCI. NIEZALEŻNA SZTUKA POLSKA LAT 80. XX WIEKU

Lata 80. to okres szczególny w dziejach sztuki polskiej. Był to czas narodzin „Solidarności”, gwałtownych konfliktów społecznych i politycznych. Dla twórców było to dziesięciolecie intensywnych poszukiwań inspiracji duchowych, nowego spojrzenia na świat, codzienność. Sztuka jak nigdy dotąd opisywała dążenia społeczeństwa, jego bunt i sprzeciw wobec systemu komunistycznego. Niezgoda przeważającej części środowisk twórczych na wprowadzenie przez władzę, 13 grudnia 1981 roku, stanu wojennego, poczucie wspólnoty wobec zagrożeń, niegodziwości i represji, wywołała bojkot oficjalnego życia artystycznego. Narodził się ruch kultury niezależnej, który odegrał ważną rolę w procesie budowania wolności i demokracji. Niezależny od decyzji władz politycznych, od wszechobecnej cenzury pomógł społeczeństwu, związanego z ideami „Solidarności”, pokonanie trudnych, dramatycznych sytuacji, ograniczeń i represji. W stanie wojennym i czasie późniejszym wzmacniał ducha narodu, tworzył solidarność społeczną i przestrzenie niezależności w zniewolonym kraju. Koncerty, wieczory poetyckie, spektakle teatralne, występy kabaretowe, recitale piosenek, wystawy, podziemne książki, gazety i kasety wideo przynosiły nadzieję, budowały nowe formy więzi międzyludzkich, wspólnoty myśli, wartości i emocji. Stanowiły rodzaj demonstrowania sprzeciwu wobec ówczesnego aparatu władzy i bezpieczeństwa. Dochodziło do niecodziennych, wzruszających spotkań artystów z widzami, z publicznością. W drugim obiegu opublikowano setki książek, wydawano czasopisma kulturalne, drukowano plakaty, pocztówki, znaczki pocztowe, zorganizowano wiele niezależnych wystaw sztuki, wystawiano sztuki teatralne, przygotowywano koncerty i nagrywano płyty, kręcono filmy. Ruch kultury niezależnej stanowił jeden z najważniejszych elementów społeczeństwa podziemnego.
Sztuka zwróciła się ku tradycjom narodowym, niepodległościowym, romantycznym. Jej najważniejszymi kryteriami ponownie stały się dobro, prawda i piękno, a nie ideologia. Wśród najistotniejszych wątków tematycznych i zagadnień dominowały rozważania o istocie i sensie życia, pytania o godność, solidarność i patriotyzm, wybory moralne, doświadczenia historyczne i polityczne. Obrazy, rzeźby, instalacje, rysunki, grafiki, plakaty, fotografie – bez cenzuralnych ograniczeń – stały się świadectwami czasu. Mówiły o sprawiedliwości, dokumentowały i interpretowały społeczne nastroje. Przypominały o wydarzeniach historycznych ukrywanych i fałszowanych przez totalitarną władzę. Poruszały serca i sumienia. Pojawił się nowy rodzaj ikonografii, wymyślono nowe symbole i znaki (m.in. legendarne logo „Solidarność” Jerzego Janiszewskiego, pomnik ofiar poznańskiego Czerwca’56, pomniki pomordowanych stoczniowców w Grudniu ’70 w Gdańsku i Gdyni).
Kultura niezależna stanowiła zjawisko różnorodne, obejmowała różne środowiska. Zmieniała się Polska, kształtowała się nowa tożsamość polskiej kultury. Zapominamy o tamtych czasach, wydarzeniach. Nie rozmawiamy o nich z młodymi. Wiele z ówczesnych działań kulturalnych nie zostało udokumentowanych. Żyją w dziełach i dokonaniach artystów, we wspomnieniach ich organizatorów i uczestników. Podczas spotkania przypominam o najważniejszych z nich, o niezwykłej atmosferze, którą sztuka niezależna lat 80. wówczas współtworzyła.

Jerzy Brukwicki

LEKSYKON SZTUKI POLSKIEJ XX WIEKU
Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Andrzej Pieńkos
Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1996

Wystawy kościelne – specyficzny dla okresu „Solidarności” i stanu wojennego w Polsce fenomen kulturowy, integrujący niezależne środowiska artystyczne. Niektóre z odbywających się pod patronatem Kościoła wystaw należą do największych wydarzeń kulturalnych lat 80.: Apokalipsa, światło w ciemności (1984, kościół św. Krzyża w Warszawie), Przeciw złu, przeciw przemocy (1985, Nowa Huta – Mistrzejowice, Podkowa Leśna), Niebo nowe i ziemia nowa? (1985, Warszawa, kościół przy ul. Żytniej), Czas smutku, czas nadziei (1985, Poznań, kościół Matki Boskiej Bolesnej), Polska Pieta (1986, tamże, następnie w kilku innych miastach). Większość z nich była pomyślana jako nastrojowy environment, poruszający serca i sumienia, w którym dzieła różnych sztuk współtworzyły silne napięcie i różne treściowe skojarzenia, przeważnie religijno-patriotyczne. […] Inicjatorami w.k. byli bądź wybitni krytycy i artyści (np. Janusz Bogucki, Tadeusz Boruta, Jerzy Brukwicki, Jan Góra, Marek Roztworowski, Jerzy Ryba, Aleksander Wojciechowski), bądź same instytucje kościelne (np. Muzeum Archidiecezjalne w Warszawie). […]

Jerzy Brukwicki – ur. w 1945 r. Krytyk sztuki, dziennikarz, wieloletni szef warszawskiej Galerii Krytyków Pokaz. Współpracownik Instytutu Adama Mickiewicza (redaktor portalu www.culture.pl) i redakcji magazynu LOT Kaleidoscope. W l. 80. współtworzył ruch kultury niezależnej (ważniejsze wystawy: „Czas smutku, czas nadziei”, „Polska Pieta”, „Plastycy stoczniowcom”, „Obecność”), wydawca i redaktor pisma poświęconego sprawom kultury “Wybór”, redaktor tygodnika “PWA. Przegląd Wiadomości Agencyjnych”, współpracownik wydawnictw: NOWA, Przedświt, Pokolenie. Kurator wielu wystaw w kraju i za granicą m.in.: Magdaleny Abakanowicz, Jana Młodożeńca, Józefa Szajny, Andrzeja Wajdy, plakatów i grafiki “Solidarności”.

FOT. MATERIAŁY PROMOCYJNE GALERII SZTUKI